| Ο ειδικός. Εδώ και μία εικοσαετία, ο γεωπόνος Γιώργος Κωστελένος αναζητά νέες ποικιλίες ελιάς στην Ελλάδα και το εξωτερικό. |
Η ελιά ήταν ανεκαθεν δίπλα μας, αλλά παρέμενε ένα δέντρο ανεξερεύνητο. Οταν ξεκίνησα να παράγω ελαιόδενδρα διαπίστωσα πως υπήρχε πλήθος άγνωστων ποικιλιών που κανείς δεν είχε περιγράψει». Βρισκόμαστε σε ένα φυτώριο στην Τροιζηνία. Απέναντί μου έχω τον γεωπόνο κ. Γιώργο Κωστελένο ή αλλιώς τον Ελληνα «γκουρού της ελιάς», κατά τους ειδικούς, λόγω της σπάνιας συλλογής του.
«Μέχρι σήμερα έχω συγκεντρώσει και μελετήσει 100 ποικιλίες από την Ελλάδα και 140 από το εξωτερικό, από χώρες όπως η Κίνα, η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, το Ιράν, η Αίγυπτος, η Τουρκία, η Γεωργία. Ολη η Ελλάδα έχει ελιές, εκτός από τις βορειοδυτικές περιοχές. Στη Βόρεια Ελλάδα, για παράδειγμα, υπάρχουν πέντε παραδοσιακοί θύλακες ελαιοκαλλιέργειας: Στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης και του Εβρου, στην Καβάλα και τη Θάσο, στις Σέρρες, τη Χαλκιδική και τη Βέροια. Κάθε περιοχή έχει τις δικές της ποικιλίες, όπως η μαρωνίτικη που είναι γηγενής της Αλεξανδρούπολης. Από αυτές, μόνο τρεις έχουν εγγραφεί στον εθνικό κατάλογο καλλιεργούμενων ποικιλιών. Η καρυδοελιά Χαλκιδικής, η γαλατσάνικη και η θασίτικη».
| Μικροσκόπιο. Με σύγχρονες μεθόδους γίνεται ο πολλαπλασιασμός των φυτών στη μονάδα του Γιώργου Κωστελένου. |
Αναζητώντας νέες ποικιλίες
Ο εθνικός κατάλογος αριθμεί μόνο 44 ποικιλίες ελιάς. Εχει να ανανεωθεί από το 1985, ενώ η τελευταία συστηματική καταγραφή έγινε το 1948. Ο κ. Κωστελένος έχει ανακαλύψει από το 1991 με τη βοήθεια φίλων και γνωστών 100 διαφορετικές ποικιλίες από τον Εβρο μέχρι τη Ρόδο. Είκοσι χρόνια ταξίδια με ένα ψαλίδι και μια σακούλα στο χέρι. «Η ποικιλία ξεχωρίζει από τον καρπό, την ανάπτυξη, την εποχή καρποφορίας, τα κουκούτσια, τα φύλλα. Επειτα εφαρμόζουμε σε συνεργασία με το εργαστήριο δενδροκομίας της Γεωπονικής Αθηνών τις πλέον σύγχρονες μεθόδους με μοριακούς δείκτες για να αποδείξουμε τη διαφορετικότητα του κάθε δέντρου». Το «μπιμπελό» της συλλογής του είναι η Ασπρολιά Αλεξανδρούπολης. «Είναι ίσως η πιο σπάνια ποικιλία στον κόσμο. Ξεχωρίζει από το λευκό χρώμα των καρπών. Σε όλη τη Γη υπάρχουν μόνο τέσσερις ποικιλίες με άσπρο καρπό. Οταν την ανακαλύψαμε είχαν απομείνει ελάχιστα δέντρα».
Ο εθνικός κατάλογος αριθμεί μόνο 44 ποικιλίες ελιάς. Εχει να ανανεωθεί από το 1985, ενώ η τελευταία συστηματική καταγραφή έγινε το 1948. Ο κ. Κωστελένος έχει ανακαλύψει από το 1991 με τη βοήθεια φίλων και γνωστών 100 διαφορετικές ποικιλίες από τον Εβρο μέχρι τη Ρόδο. Είκοσι χρόνια ταξίδια με ένα ψαλίδι και μια σακούλα στο χέρι. «Η ποικιλία ξεχωρίζει από τον καρπό, την ανάπτυξη, την εποχή καρποφορίας, τα κουκούτσια, τα φύλλα. Επειτα εφαρμόζουμε σε συνεργασία με το εργαστήριο δενδροκομίας της Γεωπονικής Αθηνών τις πλέον σύγχρονες μεθόδους με μοριακούς δείκτες για να αποδείξουμε τη διαφορετικότητα του κάθε δέντρου». Το «μπιμπελό» της συλλογής του είναι η Ασπρολιά Αλεξανδρούπολης. «Είναι ίσως η πιο σπάνια ποικιλία στον κόσμο. Ξεχωρίζει από το λευκό χρώμα των καρπών. Σε όλη τη Γη υπάρχουν μόνο τέσσερις ποικιλίες με άσπρο καρπό. Οταν την ανακαλύψαμε είχαν απομείνει ελάχιστα δέντρα».
Η πολύτιμη συλλογή του έχει γίνει γνωστή παγκοσμίως. Το 2002, όταν ο Κώστας Σημίτης επισκέφθηκε την Ιαπωνία, υποσχέθηκε στον τότε ομόλογό του την παροχή βοήθειας και τεχνογνωσίας σε ζητήματα ελαιοκαλλιέργειας. Ο Γιαπωνέζος ζήτησε μερικά δενδρύλλια και μετά έναν μικρό κυκεώνα γραφειοκρατίας, ο κ. Κωστελένος πρόσφερε 150 ελιές και κάλυψε τα αεροπορικά έξοδα για να σταλούν στην Οσάκα.
Το 2004, ο τότε πρόεδρος της Μαδαγασκάρης ζήτησε και πήρε από το φυτώριο της Τροιζηνίας 2.000 μοσχεύματα διαφόρων ποικιλιών, ενώ την ίδια χρονιά ο κ. Κωστελένος έστειλε έξι δενδρύλλια στην Ταϊλάνδη, για να προσφερθούν στη βασίλισσα Σιρικίτ. Εχει εξαγάγει ελαιόδενδρα σε Ισπανία, Κίνα, Αλβανία, Γερμανία, Αυστραλία. Στην Κίνα έχει ταξιδέψει 3 φορές, όταν οι Κινέζοι αναζητούσαν τεχνοκράτες για την ανάπτυξη της ελαιοκαλλιέργειας. «Η Κίνα καλλιεργεί ελιά 60 - 70 χρόνια, στους ανατολικούς πρόποδες των Ιμαλαΐων».
Παγκοσμίως οι ποικιλίες εκτιμώνται σε 600 - 1.200. Το δέντρο εξημερώθηκε και πρωτοκαλλιεργήθηκε στη Μέση Ανατολή το 5000 - 6000 π.Χ. Στον ελλαδικό χώρο έφτασε τη μινωική εποχή και επεκτάθηκε με τον εποικισμό προς Ιταλία, Μασσαλία, Ισπανία. Σήμερα η Ελλάδα είναι η 3η σημαντικότερη ελαιοπαραγωγός χώρα και ίσως αυτή που παράγει αναλογικά το υψηλότερο ποσοστό εξαιρετικά παρθένου ελαιόλαδου. Ομως, υστερεί στο επίπεδο της εφαρμοσμένης έρευνας και στην προώθηση ελαιοκομικών προϊόντων.
«Η καταγραφή του γενετικού υλικού έχει κεφαλαιώδη σημασία. Οταν κάτι είναι αχαρτογράφητο, ο καθένας μπορεί να το πάρει και να το παρουσιάσει ως δικό του». Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αφορά μια ποικιλία κορωνέικης που μεταφέρθηκε σε μοσχεύματα το 1995 από την Κρήτη στην Ισπανία, αναπαράχθηκε εκεί, στάλθηκε το 1997 στο Ορεγκον και το 2001 φυτεύτηκε στη Β. Καλιφόρνια με μεγάλη επιτυχία. Πέρυσι κατοχυρώθηκε με πατέντα (United States Plant Patent) ως νέος κλώνος χωρίς εμείς να γνωρίζουμε τίποτα.
